Intervistë me autorin e njohur shqiptar: Rifat Ismaili
Intervistoi për Gazetën Online Frymëzimi: Fatijona Bajraj
Poeti, prozatori dhe eseisti Rifat Ismaili ka lindur me 24 mars 1968 në Durrës. Pas mbarimit të shkollës së mesme, kreu shërbimin e detyrueshëm ushtarak prej dy vjetësh në Berat. Nga viti 1991 e deri më sot jeton në Itali, fillimisht në qytetin e Firences, ndërsa aktualisht në Savona. I apasionuar pas artit dhe letërsisë, ka filluar të shkruajë, por dhe të pikturojë që në bangat e shkollës. Që prej vitit 1986 fillon edhe të botojë në gazetat dhe revistat e kohës. Njëkohësisht, krahas punës si autor, është marrë dhe me përkthime. Nga shtypi periodik, mund të përmendim bashkëpunime të shumta me gazetën “Adriatiku”, Durrës, vitet 1986- 1990, me skica letrare, cikle me poezi, shkrime etj.
Shkrime të tjera janë botuar ndërkohë, në gazetën “Zëri i rinisë”,” Zëri i popullit”,” Albania”, “Korrieri” “Metropolitan”, ” Drita” (organ i lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve të Shqipërisë”, “Nacional”, Lissalba etj, revista “Kult”, revista kulturore për të rinj “Delfin” Durrës, revista kulturore “Poeteka”, revista për fëmijë që botohet në Kosovë “Zog mëngjesi”, revista” Metafora”( organ i lidhjes së shkrimtarëve të Kosovës), revista “Klubi i fëmijëve”, revista “Uji”, revista italiane ” Le Muse”, si dhe në mjaft revista e portale on line shqiptare e internacionale.
Është botuar edhe në gjuhët italisht, spanjisht, anglisht, arabisht, uzbeke, ne disa prej organeve letrare të atyre vendeve. Për t’u nënvizuar është edhe përfshirja e tij në dhjetëra botime të ndryshme si redaktor apo recensent. Për t’u veçuar përfshirja si bashkëautor me 2 poezi, por edhe redaktor dhe recensent, në antologjinë poetike “Kuçova Unicef”, ideuar dhe botuar nga poetja Lindita Kurti, shtypur nga shtëpia botuese “Fast Print”, Tiranë 2022. Gjithashtu përgatiti botimin e përmbledhjeve letrare me grup autorësh titulluar “Gjurmë penash” Nr- 1, dhe “Gjurmë penash nr 2”, ku u përfshinë mjaft autorë shqiptarë dhe të huaj. Bashkautor në “Antologjia e poeteve mbarekombetar”, 2023. Është gjithashtu anëtar i redaksisë së revistës shkollore “Zog mëngjesi”, që botohet në Prishtinë. Rifat Ismaili është autor i këtyre librave;
PROZË – “Tregime”, Dea, Tiranë 1997; -“Një vend burrash” roman , ” Amfioni Zeti” ,Tiranë 2002; -“Ikja e dytë e Noes”, tregime e skica, Shtëpia Botuese Meshari, Prishtinë 2022 -“Po ku ishe tërë këto vite?, tregime e skica ,Shtëpia Botuese Lena Grafik, Prishtinë 2022 – ” Kam pasur një vēlla, ndonjëherë?”- Shtëpia botuese ” Fast Print” Tiranë 2022 – “Banor i parehatshëm”, roman, Fast Print Tiranë 2024
POEZI –“S’jam gjithmonë Kolomb”, poezi, ese, perkthime “Dea”, Tiranë 1998; -“Kështu të dua”, poezi “Adonis” Durrës 2019″ – “Asgjë s’ta prish bukurinë”, poezi “Adonis” Durrës 2019. – “Gjurmë dhe zhurmë”, poezi, Lena Grafik, Prishtinë 2022 – “Mirë se vjen dashuri”, Fast Print Tiranë 2022 – “Në çdo ishull kam nga një zemër”, Fast Print, Tiranë 2022 “Kërkoj të zbuloj një shkëlqim”- përmbledhje poetike, “Fast Print”, Tiranë 2023 “Si erë vjen tek unë”- përmbledhje poetike, Fast Print Tiranë 2024.
ESEISTIKË –“Dilemat e lirisë njerëzore”, ese e shkrime “DDS” Durrës 2011 ; – Laboratori i fshehtë krijues – ese, Shtëpia Botuese Meshari , Prishtinë 2022 -“Kurthet e letërsisë” – ese, Shtëpia Botuese Meshari, Prishtinë 2022 -“Mallkimi i shkrimit dhe shkrimtari i mallkuar” ese, “Fast Print” Tiranë 2023 Letërsi për fëmijë -“Ëndrra e kalorësit” tregime për fëmijë, “Botimet Meshari”, Prishtinë 2021 -“Shpikësi i vargjeve- poezi për fëmijë” Fast Print” 2023 – “Breshka me samar”- përralla,Fast Print, Tiranë 2023 – Bretkosa me fustan- përralla, “Fast Print”, Tiranë 2023. Në italisht (in italiano) -“Ti guardo” poesie ” Fast Print” Tiranë 2023.
PËRKTHIME -Nga përkthimet e këtij autori përmendim; -“Asnje këngë dashurie”, tregime nga Çarls Bukovski; ” Naim Frashëri ” Tiranë 2002; – “Postieri i Nerudës”, roman nga Antonio Skarmeta “Ideart “Tiranë 2003, -“Mos me shtini në dhe të gjallë- përmbledhje me poezi nga Maria Teresa Liuzzo, si dhe perkthime të shumta nga poetë italianë të shekullit XX, por dhe poetë bashkëkohorë!
F.Bajraj: Na folni pak për fillet e karrierës suaj, kur keni filluar të merreni pikërisht me letërsi? Pse bash poezia?
R.Ismaili: Kam filluar të shkruaj shumë herët. Por edhe të vizatoj. Në fillim nisa të vizatoj, ku nëpërmjet ngjyrave fiksoja emocionet e mia prej fëmije, dhe ta shihja botën me kuriozitet dhe këndvështrim personal. Më pas, që në klasë të parë, kur m’u dha mundësia edhe të mësoj shkronjat e abetares, iu përkushtova me shumë dëshirë leximit të librave jashtshkollorë. Në një kohë të shkurtër kam përpirë me dhjetëra libra, qoftë librat për fëmijë, por edhe mjaft libra për të rritur. Martin Ideni, i Xhek Londonit, që ndodhej në raftin e librave të babait tim, është ndër librat e parë që kam lexuar. Krahas leximit intensiv, nisa të shkruaja edhe poezitë e para. Në moshën 8- 9 vjeç isha pjesëtar i rrethit letrar të shkollës dhe qytetit, si dhe pjesëtar i rrethit të vizatimit.
F.Bajraj: A mendoni që e keni arritur kulmin e karrierës suaj?
R.Ismaili: Po të llogarisësh kohën kur kam filluar të shkruaj dhe moshën e tanishme i bie të kem mbi supe më shumë se 40 vjet krijimtari letrare. Gjatë tërë këtyre viteve kam shkruar qindra poezi, disa romane, dhjetëra tregime dhe ese, kritikë letrare, studime e shkrime filozofike. Por edhe mjaft letërsi për fëmijë, poezi dhe prozë. Kështu që, mund të mendojmë se kam arritur kulmin e krijimtarisë, por jo të karrierës. Ajo ka qenë përherë e cunguar. Ne rradhë të parë nga karakteri im, rebel dhe antikonformist, dikush që nuk shtiret dhe nuk kërkon favore, dhe as nuk bën kompromise për të arritur diçka. Gjithçka kam arritur gjer më tani, ka ardhur vetë dhe pa e kërkuar. Dhe besoj se kam një reputacion të mirë si krijues. E dëshmon interesi në rritje për krijimtarinë time si në trevat shqipfolëse, por edhe në shtypin ndërkombëtar.
F.Bajraj: A kujtoni ndonjë kohë kur mendoni se keni dështuar në këtë fushë?
R.Ismaili: Kujtoj një kohë kur pata nevojë të shkëputem për disa kohë nga të shkruarit. Zgjati per disa vite. Kjo si pasojë e zhgënjimit nga qarqet letrare indiferente, për mungesën e lexuesit, e shumë faktorë të tjerë. Dikur mendoja se nuk mund të jetoja pa shkruar. Por kuptova se mund të jetohet edhe pa shkruar. Gjithçka ndodh përbrenda qenies. Dështim nga kjo fushë? Asnjëherë! Kam qenë përherë një krijues i zellshëm dhe i motivuar. Dhe kam trajtuar mjaft gjini të ndryshme. Vazhdoj të krijoj akoma, si dhe të ndihmoj shkrimtarët e poetët e rinj duke u redaktuar veprat dhe i këshilluar. Edhe nëpërmjet eseve të shumta që kam shkruar mbi artin dhe letërsinë, orientoj krijuesit drejt një letërsie të përgjegjshme.
F.Bajraj: Sa e keni pas të vështirë dhe sfiduese të jeni këtu ku jeni sot?
R.Ismaili: Bota e artit, nuk është fushë me lule, ndonëse në dukje mund të ngjajë e tillë. Është një sfidë e përhershme me veten, por edhe me botën përreth. Duhet shumë punë, vullnet dhe këmbëngulje. Vetëm talenti nuk mjafton. Është e domosdoshme të kesh njohuri të thella letrare, por edhe në mjaft fusha të tjera. Shteti është indiferent dhe nuk i subvencionon krijuesit. Ndërmjet krijuesve ka përçarje dhe ndasi klanore. Përveç kësaj, librat shtypen pa kriteret e duhura dhe në treg hidhen libra të pakontrolluar dhe jo cilësorë. Si kurrë më parë, ka dyndje njerëzish që kanë filluar të praktikojnë poezinë, për mua s’ka asgjë të keqe, por duhet të kenë më shumë përgjegjësi e kërkesa tek vetja. Ka edhe shumë probleme të tjera që s’po i përmend. Pra, të jesh i pozicionuar dhe të arrish sukseset që meriton është një mund prej Sizifi. Mjaft artistë, sado kërkues e cilësorë, nuk ia arrijnë dot të gjejnë vendin që meritojnë dhe të vlerësohen. Shpesh mbeten të anashkaluar, të papërfillur dhe të denigruar.
F.Bajraj: Me çka mirreni jashtë kësaj, keni ndonjë profesion tjetër?
R.Ismaili: -Kam emigruar shumë herët nga Shqipëria dhe shumë i ri. Që në vitin 1991, kur u shemb diktatura u largova me anijet e famshme që mbërritën në portin e Brindizit me mijëra e mijëra njerëz sipër tyre dhe tashmë bëhen gati 34 vjet jetë prej emigranti. Pjesën më të madhe të letërsisë e kam shkruar jashtë trojeve shqiptare. Kam bërë gjithfarëlloj punësh të thjeshta për të jetuar. Që nga punëtor krahu në ndërtim, kopshtar, mekanik, kamarier, pjatalarës, kuzhinier. Zanati që kam ushtruar për shumë kohë është ai i kuzhinierit. Më ka pëlqyer gjithmonë ta alternoj punën krijuese me punën fizike. Jam tip i tërhequr dhe nuk më interesojnë dukshmëria dhe artificialitetet e ambjenteve letrare. Ndjehem mirë me njerëzit e thjeshtë, dhe vetë në jetën e përditshme jam një i tillë. Gjithë formimi im letrar është autodidakt. Pas shkollës së mesme, duke qenë rebel dhe i pakënaqur me sistemin, nuk i ndoqa studimet e larta dhe shkova ushtar per 2 vjet në Berat. Pas ushtrisë emigrova në Itali, fillimisht në Firence për 13 vjet, pastaj në Savona ku banoj ende. Por pasioni, këmbëngulja dhe përgjegjësia ndaj librit kanë qenë kurdoherë primare. Kam lexuar shumë, dhe kam harxhuar mjaft para për të blerë libra. E kam filluar ndërtimin e bibliotekës sime që në shkollën e mesme me librin e Marin Barletit “Rrethimi i Shkodrës” duke e rritur dhe pasuruar vit pas viti me libra në shqip dhe italisht.
F.Bajraj: A do të ju shohim mbase në një të ardhme të afërt në ndonjë fushë krejtësisht tjetër?
R.Ismaili: Nuk e besoj. Siç ju thashë, krahas letërsisë, jam marrë dhe me punë fizike, dhe me pasione më të vogla, siç janë piktura, koleksionizmi i monedhave dhe objekteve te vjetra, rritja e shpendëve e lepujve etj. Në këtë moshë, që s’je as i ri por as i vjetër, të kalosh nëpër shtigje të panjohura është diçka e bezdisshme, e pasigurtë, prandaj do kënaqem me kaq sa kam tani për tani. Kohët e fundit shkruaj më pak, por jam më i angazhuar për të ndihmuar krijuesit me redaktime dhe këshillime. Kam botuar dhe 2 permbledhje me grup autorësh, “Gjurmë Penash nr. 1 e nr. 2, duke nxitur krijimtarine dhe duke e promovuar atë.
F.Bajraj: Çfare komenti keni lidhur me gjendjen e letërsisë në përgjithësi në Shqipëri?
R.Ismaili: Disa e shohin bardhë e zi, të tjerë janë nihilistë dhe të bezdisur nga prania e shumë njerëzve që kanë nisur të shkruajnë, me nivel apo pa nivel. Unë vetë nuk jam kundër njerëzve që shkruajnë, por do tu thoja të jenë më kërkues dhe të lexojnë më shumë. Një vëmendje të veçantë duhet ti kushtojnë gjuhës së shkruar, sepse shpesh kjo gjë ka mangësi të ndjeshme, dhe nuk respektohen kritere. Shteti eshtë pothuajse inekzistent, edhe atje ku gjendet, favorizohen grupe të veçantë interesi. Portalet e shumta dhe gazetat on- line duhet të rrisin nivelin e botimeve dhe kritika, pothuajse e mekur dhe e tkurrur, duhet të funksionojë më mirë.
F.Bajraj: Planet e juaja që do t’i realizoni së shpejti?
R.Ismaili: Po planet e mia lidhen kryesisht me letërsinë dhe botimet. Është në shtyp një revistë me 3 tregime për fëmijë që do të pasohet me 3 të tjera gjatë vitit. Një antologji e letërsisë për fëmijë është në planet e mia për ta botuar gjatë verës. Gjithashtu pres me kënaqësi botimin e librave që redaktoj dhe janë disa. Një libër me ese eshtë i planifikuar në mbyllje të vitit.
F.Bajraj: Si e shihni Shqipërinë pas 10 vitesh në fushën e letërsisë?
R.Ismaili: Çdo vit sjell rezultate më të mira dhe gjithnjë e më shumë ndeshim në krijues të angazhuar dhe të formuar. Krijuesit e rinj, mjaft prej tyre të formuar e shkolluar edhe jashtë Shqipërisë apo trevave shqiptare, kanë sjellë përvoja të reja dhe stimuluese. Në një kohë kur interneti është pengese dhe mundēsi, sfidat për mbijetesë janë të mëdha. Në të njejtën kohë, shqipja duhet të përballet me gjuhët e mëdha dhe të ruajë origjinalitetin dhe vazhdimësinë nëpër kohë, sidomos tani që nje pjesë e madhe e popullsisë janë në emigrim. Me të gjitha vështirësitë që hasim e do hasim edhe mbas dhjetë vjetësh jam optimist për fatin e letërsisë, sepse gjithmonë do ketë njerëz që do ta duan atë, dhe s’do e lënë zjarrin në vatrën hyjnore të shpirtrave që të shuhet.
