Arsimi nuk është thjesht grumbullim faktesh ose përvetësim diplome. Ai është një udhëtim i përhershëm drejt vetëkuptimit dhe lirisë së mendjes, një proces që transformon jo vetëm individin, por edhe shoqërinë. Sipas Sokratit, “Arsimi është ndezja e një flake, jo mbushja e një ene”— një simbol i fuqisë së tij për të zgjuar kuriozitetin dhe për të sfiduar dogmat. Kjo flakë, e ndezur nga pyetjet filozofike, na bën të çojmë jetën e “ekzaminuar”, duke na larguar nga injoranca, e cila sipas Aristotelit, “është rrënja e të gjithë vuajtjeve”.
Në letërsinë klasike shqiptare, arsimi paraqitet si një betejë për liri dhe dinjitet. Naim Frashëri, me vargjet e tij të shkëlqyera, shkruan: “Shkëlqen dielli i diturisë, / Zjarri i zëmresë na ndriçoi” (“Luletë e Verës”). Për Frashërin, dituria nuk është vetëm një vegël përparimi, por një mjet për të çliruar shpirtin nga prangat e injorancës, duke e lidhur atë me pafundësinë e së vërtetës. Kjo ide harmonizohet me mendimin e Immanuel Kantit, i cili besonte se “Njeriu është ai që arsimi e bën atë” — një koncept që ngerthen rëndësinë e edukimit në formimin e identitetit dhe moralit.
Por arsimi nuk është vetëm një akt individual. Sipas Friedrich Nietzsche, “Arsimi i vërtetë është ai që na mëson të duam atë që vërtet na bën të lirë”. Kjo liri nuk është vetëm politike; ajo është liria e mendimit, aftësia për të dalluar të vërtetën nga gënjeshtra. Në romanin “Prilli i thyer” të Ismail Kadaresë, personazhet përballen me një realitet të shtrembëruar nga propaganda dhe manipullimi. Këtu, arsimi shfaqet si një mjet rezistence — një mënyrë për të ruajtur njerzishmerine në kohë absurditeti. Kjo na kujton fjalët e Viktor Frankl: “Ndërmjet stimulit dhe përgjigjes, ekziston një hapësirë. Në atë hapësirë qëndron fuqia jonë për të zgjedhur përgjigjen tonë”. Arsimi është ai që zgjeron këtë hapësirë, duke na dhënë mundësinë të zgjedhim me urtësi.
Ndërkaq, Migjeni, me pesimizmin e tij të mprehtë, na kujton se arsimi mund të jetë edhe një barrë kur shoqëria e mohon vlerën e tij. Në vargjet e tij, ai përshkruan një botë ku “Shkolla është një burg, / Ku fëmijët mësojnë të qajnë”— një kritikë e ashpër ndaj sistemit që shtyp kreativitetin në vend që ta lirojë. Kjo reflekton idenë e Paulo Freire-s se “Arsimi i shtypur është një akt depolitizimi, ndërsa arsimi i lirë është praktikë e lirisë”.
Por për të kuptuar fuqinë transformuese të arsimit, duhet t’i kthehemi pak edhe fjales hyjnore e cila zbret te rrënjët tona. Arsimi dhe dituria jane urdher i pare dhe i prete i Zotit. Këtu, arsimi lidhet me një detyrë hyjnore dhe universale — një koncept që përputhet me esencen e ekzistences, ku njeriut i jepet vend qendror si krijues i fatit të tij ne hapesiren imanente.
Në fund, arsimi mbetet mjeti më i fuqishëm për të ndryshuar botën, sipas Nelson Mandela. Por për ne shqiptarët, ai ka një dimensjon edhe më të thellë: është mjeti me të cilin kemi ruajtur fene, gjuhën, historinë dhe identitetin tonë në shekuj. Siç thoshte Lasgush Poradeci: “Fjala është kujtesa e botës”— dhe arsimi është ruajtja e kësaj kujtese, një pasuri që na bën të lirë dhe të pafund.
