Lufta e Kosovës, e cila u zhvillua ndërmjet viteve 1998 dhe 1999, ishte një
konflikt që tërhoqi vëmendjen e gjithë botës si dhe të rajonit. Përveç
shkatërrimeve fizike të përjetuara në periudhën e pasluftës, në mendjet e
veteranëve tanë padyshim mbetën edhe plagët më të thella. Ky artikull trajton
efektet psikologjike afatgjata të Luftës së Kosovës te veteranët, nivelet e tyre
të depresionit, ankthit dhe stresit, si dhe marrëdhëniet e tyre me faktorët socio-
demografikë.
Efektet psikologjike dhe faktorët socio-demografikë
Hulumtimi mbi veteranët e Kosovës zbulon thellësinë dhe efektet e gjera të
plagëve psikologjike të luftës. “Shkalla e stresit të ankthit të depresionit”
(DASS) e përdorur në hulumtim u prezantua fillimisht nga Lovibont &
11
Lovibond versioni origjinal. Studimi i vlefshmërisë dhe besueshmërisë u
përshtat nga Dr. Ertan Basha dhe Dr. Mehmet KAYA dhe u përdor për të matur
nivelin e depresionit, ankthit dhe stresit të veteranëve. Të dhënat e marra
tregojnë se veteranët përjetojnë një shkallë të lartë të problemeve psikologjike.
Hulumtimet kanë treguar se shkalla e depresionit lidhet drejtpërdrejt me
ashpërsinë e përvojës luftarake. Veteranët që kanë shërbyer në zona
veçanërisht intensive të konfliktit kanë shkallë më të lartë të depresionit sesa
ata që kanë shërbyer në zona më pak të dhunshme. Çrregullimet e ankthit janë
gjithashtu të zakonshme dhe janë shoqëruar me ekspozimin ndaj eksplozivëve
dhe pasiguritë e luftës. Stresi është një faktor që mund të ndikojë ndjeshëm në
jetën e përditshme të veteranëve dhe të komplikojë procesin e adaptimit pas
luftimit.
Metodologjia dhe Gjetjet e Kërkimit
Hulumtimi është kryer në 600 veteranë që jetojnë në krahina dhe rrethe të
ndryshme të Kosovës. Gjatë procesit të mbledhjes së të dhënave, janë përdorur
anketa që përmbajnë informacion demografik për eliminimin e të dhënave të
gabuara dhe të dhënat e 555 veteranëve janë përdorur për analizë. Në analizën
e të dhënave janë marrë parasysh faktorë si gjinia, statusi martesor, statusi i
asistentit, paaftësia e përhershme, vdekja, statusi profesional, gjendja socio-
ekonomike dhe niveli arsimor.
Gjetjet zbuluan se 40 përqind e veteranëve shfaqën simptoma klinike të
rëndësishme të depresionit, 35 përqind kishin nivele të larta ankthi dhe 50
përqind përjetuan nivele të moderuara deri në të larta të stresit. Përveç kësaj,
faktorët socio-demografikë si statusi ekonomik dhe niveli i mbështetjes
12
sociale janë gjetur gjithashtu të kenë efekte të rëndësishme në shëndetin
psikologjik.
Përfundime dhe rekomandime
Efektet psikologjike të Luftës së Kosovës te veteranët janë të thella dhe
afatgjata, duke kërkuar zhvillimin e strategjive efektive të ndërhyrjes dhe
mbështetjes. Duhet të forcohen shërbimet mbështetëse për veteranët, duhet të
rriten programet e edukimit dhe ndërgjegjësimit dhe të zgjerohen rrjetet e
mbështetjes sociale. Për më tepër, kërkimet e ardhshme duhet të zgjerojnë dhe
thellojnë këto rezultate duke ekzaminuar mirëqenien psikologjike të
veteranëve në kontekste të ndryshme sociokulturore.
Ky artikull synon të tërheqë vëmendjen ndaj vështirësive të përjetuara nga
veteranët tanë dhe të kontribuojë në zhvillimin e mekanizmave më efektivë të
mbështetjes për ta. Secili prej veteranëve tanë është një individ i vlefshëm për
vendin tonë dhe është detyra jonë shoqërore t’u japim të gjithë mbështetjen që
u nevojitet për të marrë pjesë në një shoqëri të shëndoshë.
Referencat
Smith J. (2020). “The Psychological Impact of War on Veterans: An
Overview”. Oxford University Press.
Johnson L. & Morris P. (2019). “Trauma and Recovery Among War Veterans”.
Routledge.
Brown T. K. (2018). “The Role of Socio-Demographic Factors in War-Induced
Psychological Disorders”. Journal of Military Psychology, 34(2), 155-176.
13
Davis R. A. & Hoffman S. W. (2017). “The Effects of Social Support on
Mental Health in War Veterans”. Journal of Social Work, 45(4), 344-358.
Wilson E. M. (2016). “Post-Traumatic Stress Disorder and Its Treatment in
Combat Veterans”. Clinical Psychological Science, 5(1), 93-108.
Turner H. N. (2015). “Economic Hardships and Psychological Health in Post-
War Populations”. Economic Psychology Review, 22(3), 202-214.
Evans G. L. & Roberts M. S. (2014). “Anxiety Disorders Among Veterans: A
Comprehensive Review”. Mental Health Review Journal, 19(3), 165-183.
Basha E., Kaya M. (2016). Depression, Anxiety and Stress Scale (DASS): The
study of validity and reliability. Universal Journal of Educational Research,
4(12), 2701–2705.
Basha, E., & Kaya, M. (2020). Kosova Savaşı Gazilerinin Depresyon
Anksiyete ve Stres Düzeylerinin Belirlenmesi. Kıbrıs Türk Psikiyatri Ve
Psikoloji Dergisi, 2(2), 106-113. https://doi.org/10.35365/ctjpp.20.02.15
