METIN IZETI-PËRDITËSIMI I NDËRGJEGJES

Ndërgjegjja është një procedurë e shpirtit. Është aftësia morale e krijuar tek

njerëzit nga Zoti. Të qenit njeri i moralshëm arrihet me të. Është e ngjashme

me mjaltin, ujin e pastër, qumështin e pastër dhe kokrrën e margaritarit. Është

aftësia për të qenë vazhdimisht vigjilent dhe i zgjuar, për të mos qenë ne gjumë

dhe për të mos gëlltitur hi. Në Kuran emërtohet si fuad-kalb-i selim,

mendjemprehtësi, shpirt, zemër. Soditja, teakkul, tefekkur, tefekkuh, tedebbur,

mendimi, meditimi, kuptimi, planifikimi janë farz-i ajn (të detyrueshme) për

çdo besimtar/mysliman si puna parësore (interpretimi krijues) i ndërgjegjes.

Nëse besimi në Zot arrihet me ndërgjegje dhe prej Tij kërkohet ndihmë

nëpërmjet lutjes rritet mundësia për të gjetur të vërtetën e duhur/morale.

Shenjat e saj, në varësi të vendit dhe personit – për nga karakteri dhe veprimi

– janë mëshira, turpi, besnikëria, sinqeriteti, drejtësia, bujaria, përulësia,

mirënjohja, vetëflijimi, vlerësimi dhe ligji. E kundërta e saj është inati,

xhelozia, arroganca, krenaria/mashtrimi, përbuzja, zilia, korrupsioni,

6

mosmarrëveshja, koprracia, mosmirënjohja etj. Çështjet që pengojnë të

menduarit automatikisht pengojnë që ndërgjegjja të mbetet e gjallë. Mburrja

artificiale, shoqëria e pa sistemuar, historia e trilluar dhe instinktet njerëzore

(ego) e dobësojnë ndërgjegjen.

Njerëzimi në përgjithësi, dhe shoqëritë islame në veçanti, e kanë humbur në

masë të madhe konceptin për përditësimin e realitetit. Njerëzimi përballet me

një “eklips të mendjes” (Max Horkheimer) dhe një “eklips të Zotit” (Martin

Buber). Zbulesa është realiteti kur Zoti i drejtohet ndërgjegjes njerëzore. Është

fjala më e vërtetë që një njeri duhet të dëgjojë dhe të mendojë. Gjëja e parë që

duhet të bëjnë ata që thonë se janë kërkues të të vërtetës sot është të ringjallin

ndërgjegjen e tyre duke respektuar dhe duke i kushtuar vëmendje kësaj fjale,

të ‘korrigjojnë’ bindjet/konceptimet e tyre dhe të besojnë. Besim do të thotë

ripërtëritja e “Besëlidhjes së Përjetshme” (7/172) me një imazh të përditësuar

të Allahut.

Pjesa tjetër (morali) vjen natyrshëm…

Thënia e Niçes “Zoti ka vdekur” u interpretua si “Niçe ka vdekur”, duke

menduar se ishte një shprehje e inatit të tij ateist. Megjithatë, siç shprehet

Heidegger, ky gjykim: “ shpreh fatin e historisë perëndimore që vazhdon prej

dy mijë vjetësh… Nihilizmi është fenomeni historik që Nietzsche zbulon, si

dominues ne shekullin e fundit (XIX) dhe përcakton aktualitetin e ( shekullit

20-të).” Është një nga emrat e një lëvizjeje (mendimi). Nietzsche e përmblodhi

interpretimin e kësaj lëvizjeje në një fjali të shkurtër: “Zoti ka vdekur”. Si një

rebelim kundër vrasjeve të kryera nga Kisha në parantezën e hapur nga Kisha

në historinë perëndimore, dhe si rezultat i abstinencës dhe arrogancës së

njerëzve perëndimorë, vdekja e Zotit është vdekja e shpirtit, ndërgjegjes,

zemrës, fesë, mëshirës dhe drejtësisë. Nuk ka dyshim se “Zoti” i vdekur është

imazhi i Zotit te krijuar nga njeriu qe keqpërdor institucionin fetar.

7

Shoqëritë që nuk mund të krijojnë koncepte dhe institucione zbrazin

përmbajtjen e koncepteve dhe institucioneve që huazojnë dhe i bëjnë ato të

ngjashme me veten e tyre. Ata i thonë njëri-tjetrit: “Mos shpik!” duke dhënë

direktiva, “Dëboni atë që thotë të vërtetën sa me larg”.

Nuk guxojmë te jemi një shoqëri që përpiqet të “errësoje” të menduarit (“të

mos lind!”). Dijetarët e lashtë kane thanë: “Dituria është si të hapësh një pus

me gjilpërë; nëse nuk ia jepni veten plotësisht asaj, ajo nuk do t’ju japë asgjë,”.

Historia e zbulimeve dhe shpikjeve teknologjike “shkencore” në periudhën

“shkencore” e vërteton këtë. Përsiatje pa u “mahnitur” nuk behet dhe as pa

“dyshuar” nuk mund të bëhen zbulime dhe shpikje shkencore.

Kur në karakter nuk dominon “ e vërteta” dhe “kurioziteti” nuk ka as thellësi

kulturore dhe as shkencë.

Te togfjalëshi vetëkontroll bartës i veprimit duhet të jetë vetja dhe jo kontrolli.

Kontrolli është vetëm përfaqësim i veprimit të vetes (subjektit). Si rrjedhojë,

vetja e katandisur nuk mund të bëjë veprim sistematik prandaj ka nevojë për

një sistematizim mbi vetor. Vetja duhet të sistematizohet nga mbi vetja për të

patur mundësi të kontrollojë vetën.

Fobitë që qëndrojnë në themel të shoqërive të caktuara janë në fakt nga

injoranca, mungesa e zgjidhjes, mungesa e prodhimit dhe pamundësia për të

formuar një pikëpamje të kundërt, paragjykimet janë kryesisht rezultat i

thashethemeve që njerëzit nuk mund t’i bazojnë në realitet. Ka grupe, madje

edhe në shoqëritë e zhvilluara që lejojnë shfaqjen e fobive. Ka masa që

drejtojnë dhe menaxhojnë këto vepra dhe përpiqen të përfitojnë në këto situata.

Ashtu si çdo qenie njerëzore ka një subjektivitet krijues, origjinalitet, liri dhe

vetë-identitet që i përkasin vetëm atij, ka, gjithashtu, edhe një pasqyrim dhe

kristalizim të kulturës/traditës sociale (Super-Egos) tek individi. Kriteri i

8

qytetërimit të një shoqërie është solidariteti, konsensusi, uniteti dhe integriteti

i krijuar me vetëdije (me ndërgjegje) nga njerëzit e lirë. Shoqëria në të cilën

ndërgjegjja është aktive, e gjallë, dhemb e gjakoset është shoqëria ideale.

Dështimi i ndërgjegjes do të thotë që individi i nënshtrohet dhe imiton

verbërisht besimet, zakonet, traditat dhe zakonet mbizotëruese në shoqëri, ose

bëhet kafshë duke u rrëmbyer nga instinktet dhe kënaqësitë e tij fizike. Turpi

është manifestimi më i sigurt i ndërgjegjes. Të kujdesesh, të jesh i ndjeshëm,

të jesh i pranishëm, të tregosh kujdes, të jesh i vëmendshëm, të tregosh

ndjeshmëri-simpati, të jesh i mëshirshëm-dhembshur, të kesh mëshirë është

ndërgjegje dhe e paraqet konceptin e turpit tek njeriu, pasi e kundërta është

pandërgjegjshmëri dhe paturpësi.

Është e mundur – megjithëse e vështirë – të përditësohet ndërgjegjja e varrosur

në instinktet / biologjinë dhe historinë / shoqërinë / traditën. Është e vështirë

për shkak se ndërgjegjja e mashtron veten lehtë në këtë parajsë të letargjisë.

Aventura historike e njerëzimit dhe pika ku ka arritur sot e dëshmon qartë këtë.

Ndërsa ateistët e mashtrojnë veten me konceptin/adhurimin e “mendjes” në të

cilën përzihen dëshirat dhe instinktet, fetarët gjithashtu mund ta mashtrojnë

veten me një imazh të “Zotit” ose “të vërtetës” që ata krijojnë përmes

interpretimit të tyre. Rruga e zakonshme për të pafetë dhe besimtarët është të

jenë vazhdimisht vigjilentë, të jenë të zgjuar, të mos gëlltisin hi, të jenë pa

gjumë, të qëndrojnë në prag. Për njeriun është e rëndësishme të mbajë të gjallë

ndërgjegjen. Në Kuran thuhet: “Ne e zbritëm Kur’anin që Pejgamberi t’i

paralajmërojë ata që kanë ndërgjegje të shëndoshë” (36/70). Ashtu siç

funksionon zbulesa me ndërgjegjen njerëzore (lubb, fuad, thellësia e dëshmisë,

zemra e shëndoshë), ajo gjithashtu duhet t’i filtrojë edhe zakonet dhe

njohuritë, të cilat janë produkt të periudhave të caktuara historike ose

ngarkesave shoqërore. Ndërgjegjja gjithmonë dhemb dhe gjakoset, kur është

“rehat”, fillon prishja, ndryshku, petrifikimi, ngurtësimi dhe sëmundja.

9

Ndërgjegjja është gjithmonë e gatshme të dëgjojë tjetrin: “Sikur të kishim

dëgjuar ose arsyetuar, ne nuk do të ishim nga njerëzit e xhehenemit” (67/10).

“Kur u ngritën ujërat, Ne i shpëtuam ata që besuan në anije, në mënyrë që ata

që ishin të vëmendshëm/që hapën veshët (kur u tregua ngjarja), që të dëgjonin

dhe të merrnin një mësim” (69/11-12).

Mburrja dhe arroganca e kalbur janë armiqtë e mëdhenj të një shoqërie në

përditësimin e ndërgjegjes. Përulësia ndaj të vërtetës është çelësi i

ndërgjegjshmërisë dhe vetëdijes. Gjendja e vigjilencës është “takvaja”.

Takvaja, ky ‘vetë ekzaminim/vetë reflektim’, thotë Fazlurrahman, nuk do të

thotë kurrë të lirosh veten nga çdo gjë. Në të kundërtën, pjesa më integrale e

kuptimit të takvasë është se një person duhet të vetë shqyrtojë veten sa më

objektivisht të jetë e mundur për të rregulluar sjelljen e tij, pasi nuk ka asnjë

garanci se ai do të zgjedhë atë të duhurën. Por kjo nuk mjafton, pasi sikur të

mjaftonte vetëm ky vetë-reflektim, ‘Humanizmi’ do të funksiononte në mënyrë

të përsosur dhe kështu nuk do të kishte nevojë për ‘Transhendent’. Por ne e

dimë se sa subjektive mund të jetë ndërgjegjja e njerëzve. Këtu, vetë ‘takvaja’

tregon për këtë ‘Transhendencë’, Mbi vetësi. Që do të thotë, megjithëse

zgjedhja është e jona dhe përpjekja/veprimi është i yni, vlerësimi përfundimtar

dhe vërtet objektiv i veprave tona nuk është i yni, është nën autoritetin e

Allahut”

Gjithashtu Allahu thotë: “O ju që besuat, nëse jeni të devotshëm, Ai do t’ju

japë të kuptuarit për të dalluar të mirën nga e keqja, do t’ju mbulojë të këqijat

dhe do t’ju falë” (8/29). “Kush është i devotshëm, Allahu do t’i hapë

rrugëdalje…” (65/2).METIN IZETI

PËRDITËSIMI I NDËRGJEGJES

Ndërgjegjja është një procedurë e shpirtit. Është aftësia morale e krijuar tek

njerëzit nga Zoti. Të qenit njeri i moralshëm arrihet me të. Është e ngjashme

me mjaltin, ujin e pastër, qumështin e pastër dhe kokrrën e margaritarit. Është

aftësia për të qenë vazhdimisht vigjilent dhe i zgjuar, për të mos qenë ne gjumë

dhe për të mos gëlltitur hi. Në Kuran emërtohet si fuad-kalb-i selim,

mendjemprehtësi, shpirt, zemër. Soditja, teakkul, tefekkur, tefekkuh, tedebbur,

mendimi, meditimi, kuptimi, planifikimi janë farz-i ajn (të detyrueshme) për

çdo besimtar/mysliman si puna parësore (interpretimi krijues) i ndërgjegjes.

Nëse besimi në Zot arrihet me ndërgjegje dhe prej Tij kërkohet ndihmë

nëpërmjet lutjes rritet mundësia për të gjetur të vërtetën e duhur/morale.

Shenjat e saj, në varësi të vendit dhe personit – për nga karakteri dhe veprimi

– janë mëshira, turpi, besnikëria, sinqeriteti, drejtësia, bujaria, përulësia,

mirënjohja, vetëflijimi, vlerësimi dhe ligji. E kundërta e saj është inati,

xhelozia, arroganca, krenaria/mashtrimi, përbuzja, zilia, korrupsioni,

6

mosmarrëveshja, koprracia, mosmirënjohja etj. Çështjet që pengojnë të

menduarit automatikisht pengojnë që ndërgjegjja të mbetet e gjallë. Mburrja

artificiale, shoqëria e pa sistemuar, historia e trilluar dhe instinktet njerëzore

(ego) e dobësojnë ndërgjegjen.

Njerëzimi në përgjithësi, dhe shoqëritë islame në veçanti, e kanë humbur në

masë të madhe konceptin për përditësimin e realitetit. Njerëzimi përballet me

një “eklips të mendjes” (Max Horkheimer) dhe një “eklips të Zotit” (Martin

Buber). Zbulesa është realiteti kur Zoti i drejtohet ndërgjegjes njerëzore. Është

fjala më e vërtetë që një njeri duhet të dëgjojë dhe të mendojë. Gjëja e parë që

duhet të bëjnë ata që thonë se janë kërkues të të vërtetës sot është të ringjallin

ndërgjegjen e tyre duke respektuar dhe duke i kushtuar vëmendje kësaj fjale,

të ‘korrigjojnë’ bindjet/konceptimet e tyre dhe të besojnë. Besim do të thotë

ripërtëritja e “Besëlidhjes së Përjetshme” (7/172) me një imazh të përditësuar

të Allahut.

Pjesa tjetër (morali) vjen natyrshëm…

Thënia e Niçes “Zoti ka vdekur” u interpretua si “Niçe ka vdekur”, duke

menduar se ishte një shprehje e inatit të tij ateist. Megjithatë, siç shprehet

Heidegger, ky gjykim: “ shpreh fatin e historisë perëndimore që vazhdon prej

dy mijë vjetësh… Nihilizmi është fenomeni historik që Nietzsche zbulon, si

dominues ne shekullin e fundit (XIX) dhe përcakton aktualitetin e ( shekullit

20-të).” Është një nga emrat e një lëvizjeje (mendimi). Nietzsche e përmblodhi

interpretimin e kësaj lëvizjeje në një fjali të shkurtër: “Zoti ka vdekur”. Si një

rebelim kundër vrasjeve të kryera nga Kisha në parantezën e hapur nga Kisha

në historinë perëndimore, dhe si rezultat i abstinencës dhe arrogancës së

njerëzve perëndimorë, vdekja e Zotit është vdekja e shpirtit, ndërgjegjes,

zemrës, fesë, mëshirës dhe drejtësisë. Nuk ka dyshim se “Zoti” i vdekur është

imazhi i Zotit te krijuar nga njeriu qe keqpërdor institucionin fetar.

7

Shoqëritë që nuk mund të krijojnë koncepte dhe institucione zbrazin

përmbajtjen e koncepteve dhe institucioneve që huazojnë dhe i bëjnë ato të

ngjashme me veten e tyre. Ata i thonë njëri-tjetrit: “Mos shpik!” duke dhënë

direktiva, “Dëboni atë që thotë të vërtetën sa me larg”.

Nuk guxojmë te jemi një shoqëri që përpiqet të “errësoje” të menduarit (“të

mos lind!”). Dijetarët e lashtë kane thanë: “Dituria është si të hapësh një pus

me gjilpërë; nëse nuk ia jepni veten plotësisht asaj, ajo nuk do t’ju japë asgjë,”.

Historia e zbulimeve dhe shpikjeve teknologjike “shkencore” në periudhën

“shkencore” e vërteton këtë. Përsiatje pa u “mahnitur” nuk behet dhe as pa

“dyshuar” nuk mund të bëhen zbulime dhe shpikje shkencore.

Kur në karakter nuk dominon “ e vërteta” dhe “kurioziteti” nuk ka as thellësi

kulturore dhe as shkencë.

Te togfjalëshi vetëkontroll bartës i veprimit duhet të jetë vetja dhe jo kontrolli.

Kontrolli është vetëm përfaqësim i veprimit të vetes (subjektit). Si rrjedhojë,

vetja e katandisur nuk mund të bëjë veprim sistematik prandaj ka nevojë për

një sistematizim mbi vetor. Vetja duhet të sistematizohet nga mbi vetja për të

patur mundësi të kontrollojë vetën.

Fobitë që qëndrojnë në themel të shoqërive të caktuara janë në fakt nga

injoranca, mungesa e zgjidhjes, mungesa e prodhimit dhe pamundësia për të

formuar një pikëpamje të kundërt, paragjykimet janë kryesisht rezultat i

thashethemeve që njerëzit nuk mund t’i bazojnë në realitet. Ka grupe, madje

edhe në shoqëritë e zhvilluara që lejojnë shfaqjen e fobive. Ka masa që

drejtojnë dhe menaxhojnë këto vepra dhe përpiqen të përfitojnë në këto situata.

Ashtu si çdo qenie njerëzore ka një subjektivitet krijues, origjinalitet, liri dhe

vetë-identitet që i përkasin vetëm atij, ka, gjithashtu, edhe një pasqyrim dhe

kristalizim të kulturës/traditës sociale (Super-Egos) tek individi. Kriteri i

8

qytetërimit të një shoqërie është solidariteti, konsensusi, uniteti dhe integriteti

i krijuar me vetëdije (me ndërgjegje) nga njerëzit e lirë. Shoqëria në të cilën

ndërgjegjja është aktive, e gjallë, dhemb e gjakoset është shoqëria ideale.

Dështimi i ndërgjegjes do të thotë që individi i nënshtrohet dhe imiton

verbërisht besimet, zakonet, traditat dhe zakonet mbizotëruese në shoqëri, ose

bëhet kafshë duke u rrëmbyer nga instinktet dhe kënaqësitë e tij fizike. Turpi

është manifestimi më i sigurt i ndërgjegjes. Të kujdesesh, të jesh i ndjeshëm,

të jesh i pranishëm, të tregosh kujdes, të jesh i vëmendshëm, të tregosh

ndjeshmëri-simpati, të jesh i mëshirshëm-dhembshur, të kesh mëshirë është

ndërgjegje dhe e paraqet konceptin e turpit tek njeriu, pasi e kundërta është

pandërgjegjshmëri dhe paturpësi.

Është e mundur – megjithëse e vështirë – të përditësohet ndërgjegjja e varrosur

në instinktet / biologjinë dhe historinë / shoqërinë / traditën. Është e vështirë

për shkak se ndërgjegjja e mashtron veten lehtë në këtë parajsë të letargjisë.

Aventura historike e njerëzimit dhe pika ku ka arritur sot e dëshmon qartë këtë.

Ndërsa ateistët e mashtrojnë veten me konceptin/adhurimin e “mendjes” në të

cilën përzihen dëshirat dhe instinktet, fetarët gjithashtu mund ta mashtrojnë

veten me një imazh të “Zotit” ose “të vërtetës” që ata krijojnë përmes

interpretimit të tyre. Rruga e zakonshme për të pafetë dhe besimtarët është të

jenë vazhdimisht vigjilentë, të jenë të zgjuar, të mos gëlltisin hi, të jenë pa

gjumë, të qëndrojnë në prag. Për njeriun është e rëndësishme të mbajë të gjallë

ndërgjegjen. Në Kuran thuhet: “Ne e zbritëm Kur’anin që Pejgamberi t’i

paralajmërojë ata që kanë ndërgjegje të shëndoshë” (36/70). Ashtu siç

funksionon zbulesa me ndërgjegjen njerëzore (lubb, fuad, thellësia e dëshmisë,

zemra e shëndoshë), ajo gjithashtu duhet t’i filtrojë edhe zakonet dhe

njohuritë, të cilat janë produkt të periudhave të caktuara historike ose

ngarkesave shoqërore. Ndërgjegjja gjithmonë dhemb dhe gjakoset, kur është

“rehat”, fillon prishja, ndryshku, petrifikimi, ngurtësimi dhe sëmundja.

9

Ndërgjegjja është gjithmonë e gatshme të dëgjojë tjetrin: “Sikur të kishim

dëgjuar ose arsyetuar, ne nuk do të ishim nga njerëzit e xhehenemit” (67/10).

“Kur u ngritën ujërat, Ne i shpëtuam ata që besuan në anije, në mënyrë që ata

që ishin të vëmendshëm/që hapën veshët (kur u tregua ngjarja), që të dëgjonin

dhe të merrnin një mësim” (69/11-12).

Mburrja dhe arroganca e kalbur janë armiqtë e mëdhenj të një shoqërie në

përditësimin e ndërgjegjes. Përulësia ndaj të vërtetës është çelësi i

ndërgjegjshmërisë dhe vetëdijes. Gjendja e vigjilencës është “takvaja”.

Takvaja, ky ‘vetë ekzaminim/vetë reflektim’, thotë Fazlurrahman, nuk do të

thotë kurrë të lirosh veten nga çdo gjë. Në të kundërtën, pjesa më integrale e

kuptimit të takvasë është se një person duhet të vetë shqyrtojë veten sa më

objektivisht të jetë e mundur për të rregulluar sjelljen e tij, pasi nuk ka asnjë

garanci se ai do të zgjedhë atë të duhurën. Por kjo nuk mjafton, pasi sikur të

mjaftonte vetëm ky vetë-reflektim, ‘Humanizmi’ do të funksiononte në mënyrë

të përsosur dhe kështu nuk do të kishte nevojë për ‘Transhendent’. Por ne e

dimë se sa subjektive mund të jetë ndërgjegjja e njerëzve. Këtu, vetë ‘takvaja’

tregon për këtë ‘Transhendencë’, Mbi vetësi. Që do të thotë, megjithëse

zgjedhja është e jona dhe përpjekja/veprimi është i yni, vlerësimi përfundimtar

dhe vërtet objektiv i veprave tona nuk është i yni, është nën autoritetin e

Allahut”

Gjithashtu Allahu thotë: “O ju që besuat, nëse jeni të devotshëm, Ai do t’ju

japë të kuptuarit për të dalluar të mirën nga e keqja, do t’ju mbulojë të këqijat

dhe do t’ju falë” (8/29). “Kush është i devotshëm, Allahu do t’i hapë

rrugëdalje…” (65/2).