Në oqeanin e dijes, ku çdo dallgë përfaqëson një të vërtetë të re, lundrojmë shpesh të vetëm, të rrethuar nga ishuj të errët injorance. Këta ishuj, të banuar nga ata që nuk duan të shohin përtej horizontit të tyre të ngushtë, shpesh ngrihen si pengesa të frikshme. Ata hedhin gurë fjalësh të paqena, tallje të shfrenuara dhe paragjykime të trashëguara, duke shpresuar të na fundosin në detin e tyre të padijes.
Por ne, ata që kemi zgjedhur të ndjekim dritën e dijes, nuk mund të lejojmë që kjo të ndodhë. Qëndrueshmëria jonë është vela që na shtyn përpara, busulla që na tregon drejtimin e duhur. Ne nuk ndalemi për t’u grindur me çdo dallgë të vogël, nuk lodhemi duke u përpjekur t’u shpjegojmë verbërisht atyre që nuk duan të shohin. Në vend të kësaj, ne vazhdojmë rrugëtimin tonë, duke mbledhur perlat e dijes, duke i shndërruar ato në armë kundër errësirës.
Injoranca është një hije e përkohshme, e cila zhduket me shfaqjen e dritës. Ne jemi bartësit e kësaj drite, dhe qëndrueshmëria jonë është ajo që e mban flakën e saj të ndezur. Mos u demoralizoni nga ata që ju shohin me përçmim, mos lejoni që fjalët e tyre të ju lëndojnë. Mbani kokën lart, sepse dija është fuqi, dhe qëndrueshmëria është ajo që e shndërron këtë fuqi në një mjet për të ndryshuar botën.
Kujtoni se çdo guralec i hedhur nga injoranca është një mundësi për ne që të ndërtojmë një fortesë më të fortë. Çdo fjalë e paqenë është një shans për ne që të shfaqim dijen tonë me më shumë vetëbesim. Qëndrueshmëria jonë nuk është vetëm një mjet për të mbijetuar, por edhe një mënyrë për të triumfuar mbi injorancën. Sepse në fund të ditës, ata që qëndrojnë të fortë në rrugën e dijes, janë ata që do të ndriçojnë të ardhmen.
Në zemër të urtësisë islame qëndron koncepti i “hikmetit”. Hikmeti nuk është thjesht dije, por një mirëkuptim i thellë i realitetit, një ndërgjegjësim për vendin e njeriut në univers dhe një zbatim i kësaj dijeje në jetën e përditshme. Është një dritë që ndriçon rrugën e drejtë, një busull që udhëzon nëpër errësirën e padijes dhe një shërim për zemrat e sëmura.
Hikmeti është një dhuratë nga Allahu, një bekim që u jepet atyre që e kërkojnë me sinqeritet dhe përkushtim. Ai nuk kufizohet vetëm në studimin e teksteve të shenjta, por përfshin gjithashtu vëzhgimin e natyrës, përvojën e jetës dhe reflektimin e thellë. Është një rrugë e gjatë dhe e mundimshme, por shpërblimi është i paçmuar.
Një person që posedon hikmetin nuk është vetëm i ditur, por edhe i mençur. Ai e di se si t’i përdorë njohuritë e tij në dobi të vetes dhe të të tjerëve. Ai është i duruar, i butë, i drejtë dhe i mëshirshëm. Ai e njeh Zotin dhe i bindet urdhrave të Tij. Ai e di se kjo jetë është e përkohshme dhe se qëllimi i vërtetë është arritja e kënaqësisë së Allahut.
Hikmeti është një thesar i paçmuar, një dritë që ndriçon rrugën e jetës. Ai është një dhuratë nga Allahu, një bekim që u jepet atyre që e kërkojnë me sinqeritet dhe përkushtim.
Qëndresa në të mirë nuk është thjesht një virtyt, por një akt i thellë besimor dhe filozofik, një sfidë ndaj rrjedhës së natyrshme të ekzistencës. Në një botë ku ndryshimi është i vazhdueshëm dhe shpeshherë kaotik, të mbash të mirën do të thotë të sfidosh entropinë, të kundërshtosh prirjen drejt shpërbërjes. Është një akt i vullnetshëm i krijimit, i kultivimit të diçkaje të qëndrueshme dhe të vlefshme në mes të paqëndrueshmërisë.
Të qëndrosh në të mirë do të thotë të kultivosh virtytet, ato cilësi që na bëjnë njerëz më të mirë: drejtësinë, guximin, mëshirën, urtësinë. Kjo nuk është një detyrë e lehtë, sepse shpeshherë të mira e vërtetë kërkon sakrificë, përkushtim dhe durim. Të qëndrosh në të mirë do të thotë të mos i lejosh tundimet e shkurtra të na shmangin nga rruga e gjatë e virtytit. Është një luftë e vazhdueshme me vetveten, për të mos rënë pre e egoizmit, lakmisë apo urrejtjes.
Por pse të qëndrojmë në të mirë?
Përfitimet janë të shumta, por në thelb, qëndresa në të mirë na bën njerëz më të plotë, më të lumtur dhe më të përmbushur. Kur veprojmë në përputhje me virtytet, ne ndërtojmë një jetë me kuptim, një jetë që lë gjurmë pozitive në botë. Qëndresa në të mirë nuk është vetëm një akt individual, por edhe një kontribut për shoqërinë. Një shoqëri e mbushur me njerëz që përpiqen të jetojnë në të mirë është një shoqëri më e drejtë, më e qytetëruar dhe më e lumtur.
Filozofët e lashtë, si Platoni dhe Aristoteli, na mësojnë se e mira është qëllimi final i jetës. Të jetosh në të mirë do të thotë të jetosh në harmoni me Zotin, me arsyen dhe me universin. Është një rrugë që kërkon vazhdimisht përpjekje, por shpërblimi është i paçmuar: një jetë e jetuar me dinjitet, me qëllim dhe me gëzim të vërtetë dhe lumturi ne jeten e amshueshme.
Në fund të fundit, qëndresa në të mirë është një zgjedhje, një angazhim ndaj vetvetes dhe ndaj botës. Është një ftesë për të jetuar në mënyrë autentike, për të qenë versioni më i mirë i vetvetes. Dhe në këtë përpjekje të vazhdueshme, ne gjejmë kuptimin e vërtetë të jetës qe eshte sherbimi adekuat ndaj Zotit.
Qëndrueshmëria në të mirën e inkuadron doemos edhe vetëmohimin. Vetëmohimi, një koncept i lashtë dhe i përfolur nëpër sisteme të ndryshme filozofike e fetare, shpesh kuptohet si heqja dorë nga dëshirat, interesat dhe identiteti personal për hir të një qëllimi më të lartë. Kjo mund të përfshijë sakrificën e mirëqenies materiale, rehatisë fizike apo edhe vetë jetës.
Në disa tradita, vetëmohimi shihet si një rrugë drejt iluminimit shpirtëror apo bashkimit me hyjnoren. Për shembull, në budizëm, vetëmohimi i dëshirave të kësaj bote konsiderohet si një hap i rëndësishëm drejt arritjes së Nirvanës. Në krishterim, jeta e Jezu Krishtit shihet si një shembull i përsosur i vetëmohimit, ku ai sakrifikoi jetën e tij për shpëtimin e njerëzimit.
Megjithatë, vetëmohimi mund të ketë edhe interpretime të tjera. Disa filozofë e kanë kritikuar atë si një mohim të vetvetes dhe të potencialit njerëzor. Ata argumentojnë se vetëmohimi i plotë mund të çojë në apati, depresion dhe humbje të kuptimit të jetës. Për më tepër, mund të ketë raste kur vetëmohimi përdoret si një mjet për të manipuluar apo shtypur të tjerët.
Prandaj, është e rëndësishme që të kuptohet natyra komplekse e vetëmohimit dhe të shqyrtohen me kujdes motivet dhe pasojat e tij. Vetëmohimi i vërtetë eshte ne konceptin e Islamit ku eshte një zgjedhje e lirë dhe e ndërgjegjshme, e jo një detyrim apo presion i jashtëm. Ai sherben për të mirën e vetes dhe të të tjerëve, dhe jo për të shkatërruar apo dëmtuar veten ose tjeret.
Gjithashtu në rrugëtimin e të mirës, bukurës dhe të drejtë, në thellësi të qenies, aty ku mendimet përplasen si dallgë në bregdetin e vetëdijes, shfaqet reflektimi. Një proces i çuditshëm, një udhëtim i brendshëm ku shpirti guxon të zhytet në ujërat e turbullta të përvojave, për të nxjerrë në sipërfaqe perlat e mençurisë.
Reflektimi nuk është thjesht një kujtim i së kaluarës, por një shqyrtim i thellë i saj. Është një analizë e ndërgjegjshme e veprimeve, fjalëve dhe ndjenjave tona. Një përpjekje për të kuptuar arsyet që na shtynë të veprojmë në një mënyrë të caktuar, për të mësuar nga gabimet dhe për të festuar sukseset.
Në këtë udhëtim të brendshëm, ne përballemi me vetveten, me hijet dhe dritat tona. Zbulojmë se kush jemi në të vërtetë, përtej maskave që mbajmë për të tjerët. Reflektimi na ndihmon të kuptojmë vlerat tona, pasionet dhe frikërat tona. Na tregon rrugën që duhet të ndjekim për të jetuar një jetë më të plotë dhe të vërtetë.
Por reflektimi nuk është gjithmonë i lehtë. Ndonjëherë, përballja me vetveten mund të jetë e dhimbshme. Mund të zbulojmë aspekte të personalitetit tonë që nuk na pëlqejnë, ose të përballemi me gabime që na ndjekin si fantazma. Por është pikërisht në këto momente të vështira që mund të rritemi dhe të ndryshojmë.
Reflektimi është një dhuratë që i bëjmë vetes. Është një investim në të ardhmen tonë, një mënyrë për të jetuar një jetë më të ndërgjegjshme dhe të qëllimshme. Prandaj, le të gjejmë kohë çdo ditë për t’u reflektuar, për të shqyrtuar mendimet dhe ndjenjat tona, për të mësuar nga e kaluara dhe për të planifikuar të ardhmen. Sepse vetëm nëpërmjet reflektimit mund të zbulojmë potencialin tonë të plotë dhe të jetojmë një jetë të vërtetë.
Të gjitha të mësipërmet janë të kota pa zemërgejrësinë. Zemërgjerësia, një virtyt i lartë në Islam, mishëron mëshirën dhe bujarinë ndaj të gjithë krijesave. Ajo shfaqet në dhënien e ndihmës pa pritur shpërblim, faljen e gabimeve të të tjerëve dhe tolerancën ndaj dallimeve. Zemërgjerësia është një pasqyrim i besimit të thellë dhe devotshmërisë ndaj Allahut, duke ndihmuar në ndërtimin e një shoqërie të shëndetshme dhe të balancuar.
Rrugëtimi në drejtim të të mirës ka edhe disa pengesa kryesore. Në mesin e tyre në vend të parë është arroganca. Në Islam, arroganca (kibri) konsiderohet si një nga mëkatet më të mëdha dhe një cilësi shumë e dëmshme. Ajo shihet si një sëmundje e zemrës që e pengon njeriun të shohë të vërtetën dhe të pranojë këshillat.
Në Kuran, Allahu i Madhëruar thotë:
“Dhe mos ec nëpër tokë me mendjemadhësi, se ti nuk mund ta çash tokën dhe as t’i arrish malet në gjatësi.” (Isra, 37)
Në një hadith, Muhamedi (paqja qoftë mbi të) thotë:
“Nuk do të hyjë në Xhenet ai që ka në zemrën e tij një grimcë të vogël arrogance.” (Muslimi)
Arroganca është e ndaluar në Islam për disa arsye, duke përfshirë:
-Përulësia ndaj Allahut: Islami thekson rëndësinë e përulësisë ndaj Allahut. Arroganca është një shkelje e kësaj përulësie, pasi ajo e bën njeriun të ndihet i madhërishëm dhe i pavarur nga Allahu.
-Barazia e njerëzve: Islami mëson se të gjithë njerëzit janë të barabartë para Allahut, pavarësisht nga raca, pasuria apo statusi social. Arroganca krijon një ndjenjë të superioritetit dhe i ndan njerëzit.
-Dëmi ndaj vetvetes dhe të tjerëve: Arroganca mund të çojë në vetëmashtrim, duke e bërë njeriun të mos i shohë të metat e veta dhe të mos pranojë këshillat. Ajo gjithashtu mund të dëmtojë marrëdhëniet me të tjerët, duke shkaktuar urrejtje dhe armiqësi.
Disa shembuj të arrogancës të përmendur në Kuran dhe Hadithe përfshijnë:
-Iblisi (Shejtani): Ai refuzoi t’i përkulet Ademit (alejhi selam) për shkak të arrogancës së tij, duke thënë se ai ishte krijuar nga zjarri, ndërsa Ademi nga balta.
-Faraoni: Ai u shpall zot dhe i shtypi njerëzit me arrogancën e tij.
-Karuni: Ai ishte shumë i pasur dhe mendjemadh për shkak të pasurisë së tij, duke thënë se ajo ishte rezultat i dijes dhe aftësive të tij.
Islami ofron disa mënyra për të trajtuar arrogancën, duke përfshirë:
-Përkujtimi i Allahut: Të kujtuarit e madhështisë së Allahut dhe të përulësisë sonë para Tij na ndihmon të luftojmë arrogancën.
-Reflektimi mbi vetveten: Të reflektuarit mbi të metat tona dhe të pranuarit e tyre është një hap i rëndësishëm në trajtimin e arrogancës.
-Shoqëria me njerëz të përulur: Të shoqëruarit me njerëz që janë të përulur dhe të devotshëm na ndihmon të mësojmë nga ata dhe të zhvillojmë një karakter të përulur.
Arroganca është një cilësi shumë e dëmshme në Islam dhe konsiderohet si një nga mëkatet më të mëdha. Islami na mëson se duhet të jemi të përulur ndaj Allahut dhe ndaj njerëzve të tjerë, dhe se arroganca mund të na çojë në shkatërrim në këtë botë dhe në ahiret.
Në suren Kehf, pronari i kopshtit përshkruhet si një njeri i pasur që kishte dy kopshte të bukur dhe pjellorë. Ai ishte i kënaqur me pasurinë e tij dhe harroi të falënderojë Allahun për të mirat që i kishte dhënë. Kjo e bëri atë të mohonte ekzistencën e ahiretit dhe të mendonte se pasuria e tij do të zgjaste përgjithmonë.
Si rezultat i kësaj, Allahu e shkatërroi kopshtin e tij dhe e la atë të pendohej për arrogancën dhe mosmirënjohjen e tij. Kjo histori shërben si një mësim për ne që të jemi mirënjohës ndaj Allahut për të gjitha të mirat që na ka dhënë dhe të mos harrojmë se kjo jetë është e përkohshme dhe se do të japim llogari për veprat tona.
Në veprën e Ibn Arabiut të quajtur Te’vilat, ai interpreton dialogun midis kopshtarit (pronarit të kopshtit) dhe mikut të tij në suren Kehf nga një këndvështrim i thellë sufi dhe ezoterik. Ky tregim përmban mësime të rëndësishme për dëshirat trupore të njeriut, për të mashtruarit nga bekimet e kësaj bote dhe për procesin e të kuptuarit të së vërtetës hyjnore. Ibn Arabiu e konsideron këtë ngjarje si një alegori të rrugëtimit shpirtëror të njeriut, përtej kuptimit të saj të dukshëm (të jashtëm).
1. Kopshti: Bekimet e kësaj bote dhe vetvetja
– Sipas Ibn Arabiut, kopshti që i jepet vreshtarit përfaqëson bekimet e kësaj bote që posedon njeriu dhe kënaqësitë e kësaj bote që kënaqin shpirtin.
– Mburrjen e pronarit të kopshtit për kopshtin e tij qe ia atribuon vetes këto bekime tregon arrogancën dhe neglizhencën egoiste të personit. Kjo situatë është një simbol që njeriu harron se gjithçka vjen nga Zoti dhe e sheh veten si një entitet të pavarur nga e vërteta hyjnore.
-Kopshti përfaqëson gjithashtu përkushtimin e një personi ndaj jetës së kësaj bote. Deklarata e pronarit të kopshtit, “Ky kopsht nuk do të shkatërrohet kurrë”, tregon se personi e percepton jetën e kësaj bote si një siguri të përjetshme dhe distancohet nga vetëdija e jetës së përtejme.
2. Paralajmërimi i një miku: Përkujtimi i së vërtetës hyjnore
-Shoku i pronarit të kopshtit shihet këtu si një njeri i mençur, pra një njeri i përsosur që ka kuptuar të vërtetën. Ai e fton pronarin e kopshtit të qëndrojë larg arrogancës dhe të kujtojë se bekimet vijnë nga Zoti.
-Sipas Ibn Arabiut, fjalët e mëposhtme të mikut tregojnë se njeriu duhet të braktisë bekimet kalimtare të botës dhe t’i drejtohet Allahut, i cili është i përjetshëm:
“Ju keni mohuar Zotin tuaj; Por Ai ju krijoi nga dheu, pastaj nga sperma dhe ju formësoi si qenie njerëzore.” (Kehf, 37)
-Kjo thekson se njeriu duhet të kujtojë vullnetin hyjnor të krijimit të tij dhe se vetvetja e tij nuk mund të veprojë me arrogancë të pavarur nga Zoti.
3. Zhdukja e kopshtit: Vdekshmëria e jetës së kësaj bote
-Sipas Ibn Arabiut, shkatërrimi i kopshtit nga një fatkeqësi simbolizon kalueshmërinë e jetës së kësaj bote dhe pakuptimësinë e lidhjes së njeriut me këtë botë.
-Dënimi i pronarit të kopshtit përballë këtij shkatërrimi tregon se një person mund ta kuptojë të vërtetën vetëm pasi të ketë humbur bekimet e tij. Kjo do të thotë se në tesavvuf, një person duhet të jetë i lirë nga lidhjet e kësaj bote për të disiplinuar shpirtin e tij.
-Shkatërrimi i kopshtit është gjithashtu një manifestim i drejtësisë hyjnore. Pavëmendshmëria dhe mendjemadhësia e një personi që i sheh bekimet e kësaj bote si të tijat, bie ndesh me rendin e urtësisë hyjnore dhe e prish këtë rend.
4. Interpretimi shpirtëror i tregimit të kopshtarit.
Ibn Arabi e interpreton këtë histori si histori e dy situatave themelore që një person mund të hasë në udhëtimin e tij shpirtëror:
a. Pronari i kopshtit: Ai përfaqëson përpjekjen e unit njerëzor për t’u kënaqur me pasuritë dhe bekimet e kësaj bote, duke ia atribuar këto bekime vetes dhe duke u sjellë si një entitet i pavarur nga Allahu. Ky person është larguar nga e vërteta hyjnore duke u rrëmbyer nga teprimet e egos.
b. Miku: Përfaqëson dimensionin e unit njerëzor që realizon të vërtetën hyjnore dhe e paralajmëron personin nga pakujdesia. Ky person mund të shihet si një mik që ka kuptuar të vërtetën, një mentor ose zëri i ndërgjegjes hyjnore brenda vetes.
Kjo histori tregon luftën midis unit dhe shpirtit dhe se si një person duhet të disiplinojë unin e tij në udhëtimin e tij shpirtëror.
5. Vetëdija e arrogancës dhe monoteizmit
Ibn Arabiu e kritikon pronarin e vreshtit veçanërisht për arrogancën e tij. Pronari i kopshtit është distancuar nga vetëdija e monoteizmit duke injoruar bekimet e Allahut:
– Ai ia atribuoi vetes gjërat që zotëronte dhe për këtë arsye ra në politeizëm. Këtu shirku përdoret jo vetëm në kuptimin e idhujtarisë, por edhe në kuptimin e hyjnizimit të vetvetes ose të bekimeve të botës.
-Ftesa e mikut të tij për monoteizëm përfaqëson realizimin e personit të fuqisë absolute të Allahut dhe pronarit të vërtetë të bekimit.
Ibn Arabi paraqet një mesazh gjithëpërfshirës duke e lidhur historinë e pronarit të vreshtit me tregimet e tjera të sures El-Kehf:
– Historia e Musait dhe Hidrit tregon historinë e procesit të njeriut për të derdhur egon e tij për të mësuar urtësinë hyjnore. Historia e pronarit të vreshtit tregon se si lidhja e unit me bekimet e kësaj bote mund ta pengojë këtë proces.
Sipas Ibn Arabiut, historia e pronarit të vreshtit është një paralajmërim kundër arrogancës dhe neglizhencës së unit të njeriut:
-Është e nevojshme të kuptosh se zotëruesi i vërtetë i bekimeve është Allahu dhe të jetosh me vetëdijen e mirënjohjes.
-Jeta e kësaj bote është e përkohshme dhe kalimtare; Prandaj, njeriu mund të gjejë lumturinë e vërtetë vetëm duke iu drejtuar Allahut.
-Historia mëson se njeriu duhet ta gjejë të vërtetën nëpërmjet zgjimit shpirtëror, pa u rrëmbyer nga dëshirat trupore dhe lidhjet e kësaj bote.
Kjo histori ka një vend të rëndësishëm në tesavvuf si një simbol i fuqishëm që përfaqëson aftësinë e njeriut për të vendosur një ekuilibër midis lidhjeve të kësaj bote dhe të vërtetës hyjnore dhe për të kujtuar se gjithçka vjen nga Zoti.
Pengaesa e dytë themelore në rrugëtimin drejt të mirës dhe qetësisë është dominimi I mendjes mbi zemrën.
Në tesavvuf, marrëdhënia mendje-zemër është një temë qendrore dhe komplekse, e cila trajtohet në mënyra të ndryshme, por gjithmonë me një theks të veçantë mbi rëndësinë e zemrës në rrugën shpirtërore. Në këtë kontekst, “mendja” (akl) dhe “zemra” (kalb) nuk janë thjesht organe fizike, por përfaqësojnë dy mënyra të ndryshme të të kuptuarit dhe përjetimit të realitetit.
Mendja (Akl) përfaqëson arsyen, logjikën dhe analizën. Është e dobishme për të kuptuar botën e jashtme dhe për të funksionuar në jetën e përditshme. Mendja shihet si një mjet, por jo si qëllimi përfundimtar. Ajo mund të jetë një pengesë nëse bëhet dominuese dhe e pengon njeriun të shohë përtej saj. Mendja duhet të jetë e trajnuar dhe e disiplinuar në mënyrë që të mos bëhet një pengesë në rrugën drejt njohjes së realitetit absolut (Hakut) dhe Zotit.
Zemra (Kalb) përfaqëson intuicionin, ndjenjat, dashurinë dhe njohjen shpirtërore. Është qendra e lidhjes me Zotin dhe burimi i dijes së vërtetë. Zemra shihet si vendi ku shfaqet drita e Zotit dhe ku mund të përjetohet prania e Tij. Është një organ shpirtëror që duhet të pastrohet dhe të kultivohet në mënyrë që të mund të pranojë dhuntitë hyjnore.
Në tesavvuf, idealja është një harmoni midis mendjes dhe zemrës. Mendja duhet të jetë në shërbim të zemrës, duke e ndihmuar atë të kuptojë dhe të shprehë njohjen shpirtërore. Zemra, e pastruar dhe e mbushur me dashuri për Zotin, udhëheq mendjen dhe e drejton atë drejt rrugës së drejtë. Mendja pa zemër është e thatë dhe e pa fryt, ndërsa zemra pa mendje mund të jetë e mashtruar dhe e humbur. Sufitë shpesh përdorin metaforën e një kali (mendja) dhe kalorësit (zemra) për të përshkruar këtë marrëdhënie. Kalorësi duhet të kontrollojë kalin dhe ta drejtojë atë në rrugën e duhur.
Qëllimi i edukimit në tesavvuf është të zhvillojë dhe të pastrojë zemrën në mënyrë që ajo të mund të reflektojë dritën e Zotit dhe të arrijë bashkimin me Të. Kjo arrihet përmes praktikave të ndryshme shpirtërore, siç janë përmendja e emrit të Zotit (dhikr), meditimi (murakaba), dhe ndjekja e udhëzimeve të një mësuesi shpirtëror (myrshid).
Marrëdhënia e drejtë mendje-zemër në tesavvuf është një koncept i thellë dhe i rëndësishëm. Ajo thekson rëndësinë e zemrës në rrugën shpirtërore dhe harmoninë midis mendjes dhe zemrës si një rrugë drejt njohjes së Zotit dhe arritjes së lumturisë së përjetshme. Është një proces i vazhdueshëm i pastrimit të zemrës dhe të pajisjes së saj me dijen dhe dashurinë hyjnore.
Ibn Arabiu ka pohime të qarta për marrëdhëniet ndërmjet mendjes dhe zemrës dhe organeve të njeriut. Ai e vendos në mënyrë specifike mendjen në tru dhe zemrën si qendër të shpirtit dhe njohjes. Megjithatë, kuptimi që ai u jep këtyre organeve mbart një kuptim metafizik dhe mistik dhe jo një kontekst fiziologjik tradicional.
1. Mendja: Marrëdhënia e saj me trurin
Ibn Arabiu e lidh mendjen me trurin, por thotë se truri është vetëm një mjet. Inteligjenca e vërtetë është një aftësi njohëse që ekziston në mënyrë të pavarur nga truri fizik, megjithëse funksionon me trurin.
-Sipas tij, truri është qendra ku mblidhen dhe përpunohen shqisat. Megjithatë, që këto shqisa të përpunohen dhe të shndërrohen në koncepte, është e nevojshme një dritë që vjen nga Mendja Universale (Akl-ı Kul-li).
-Mendja është një aftësi që mund të abstraktojë dhe të arsyetojë, por ajo ka kufijtë e saj.
-Prandaj, truri mund të shihet si një organ ku funksionon mendja, por mendja nuk kufizohet vetëm në tru.
Një deklaratë e qartë e Ibn Arabiut:
“Mendja është një aftësi tek njeriu që mendon dhe krahason. Lëvorja e saj është truri, i cili është krijuar për perceptim. Truri është një vend për reflektimin e formave të dukshme në pasqyrën e mendjes. Por mendja nuk është e kufizuar në tru.”
Këtu ai e sheh trurin si një vend të shfaqjes së mendjes, por thotë se burimi i vërtetë i mendjes është i lidhur me mendjen universale.
2. Zemra: Marrëdhënia me zemrën
Sipas Ibn Arabiut, zemra ka një dimension fizik dhe metafizik. Megjithatë, funksioni kryesor i zemrës është të perceptojë dhe të marrë manifestimet hyjnore.
-Zemra është qendra e perceptimit dhe burimi i dijes.
-Zemra fizike është shfaqja e shpirtit dhe e dritës hyjnore te njeriu.
-Marifeti (njohja e së vërtetës) ndodh në zemër, jo në mendje.
-Zemra është një aftësi që po transformohet vazhdimisht. Prandaj, në Kuran, rrënja e fjalës “zemër” do të thotë “të transformosh, të ndryshosh”.
Ibn Arabiu thotë:
“Zemra është një aftësi te njeriu që e percepton të vërtetën dhe nderohet me shfaqjet e Zotit. Lëvorja e saj është copa e mishit në botën e dukshme. Por kjo copë mishi është vetëm një simbol. Zemra është një vend që në fakt pranon të vërtetën hyjnore.”
Këtu theksohet se zemra është organ fizik por funksioni kryesor i saj është metafizik.
Ibn Arabi thotë se mendja dhe zemra duhet të punojnë së bashku:
-Mendja mund ta arrijë të vërtetën vetëm deri në një pikë të caktuar. Nuk mund ta rrokë vetë të pafundmën. Mendja mund të arrijë njohuri të kufizuara vetëm përmes logjikës dhe analogjisë.
-Zemra mund ta perceptojë të vërtetën drejtpërdrejt, por duhet pastruar. Nëse është e mbushur me interesa të kësaj bote dhe perde egoiste, nuk mund të pasqyrojë shfaqje hyjnore. Nëse zemra është e lëmuar, ajo mund ta shohë të vërtetën ashtu siç është, ku mendja mbetet e kufizuar.
Metoda ideale për të arritur të vërtetën është që mendja t’i hapë rrugën zemrës. (Idetë e gabuara duhet të pastrohen me analizën e mendjes.). Ndërsa, zemra duhet të shkojë përtej mendjes. (Duhet të hapet ndaj manifestimeve që mendja nuk mund t’i arrijë.)
Epistemologjia e Ibn Arabiut nuk bazohet në “racionalizmin e pastër dhe as intuitizmin e pastër”, por në sintezën e mendjes dhe zemrës.
Mendja gjatë perceptimit është një lidhje dhe i kufizon gjërat në një atribut të vetëm. Megjithatë, e vërteta nuk e pranon një kufizim dhe monopol të tillë. Zemra, nga ana tjetër, i pranon të gjitha format dhe atributet dhe nuk ka kufi, sepse ndryshon vazhdimisht nga një gjendje në tjetrën. Sufiu që ia braktis zemrën e tij të pastruar manifestimeve të pafundme dhe vazhdimisht në ndryshim, jo vetëm ontologjikisht është në një krijim të ri në çdo moment, por edhe epistemologjikisht në një njohuri të re në çdo moment. Zemra që ndryshon vazhdimisht është aftësia më e përshtatshme për të perceptuar manifestimet hyjnore gjithnjë në ndryshim. Sepse kushdo që nuk i vëzhgon këto manifestime të pafundme dhe jo identike me zemrën e tij, do t’i mohojë ato me mendjen e tij. Sepse mendja vendos kufij, por zemra nuk kufizon asgjë, ajo ndryshon me ndryshimin e manifestimeve.
Sipas Ibn Arabiut, fjala ‘akl’ fjalë për fjalë do të thotë ‘lidhje,nyje’. Për të kuptuar diçka, mendja e vendos atë në kategori të caktuara, e klasifikon dhe e kufizon. Kjo do të thotë:
-Mendja i konsideron objektet dhe konceptet nga një këndvështrim i vetëm.
-Kur përshkruan diçka, e kufizon atë në një cilësor ose kategori të caktuar.
-Kupton ngjarjet dhe entitetet nëpërmjet konstantave të pandryshueshme.
Për shembull, mendja thotë “kjo është e zezë” për një objekt dhe nuk pranon që mund të jetë një ngjyrë e ndryshme në të njëjtën kohë.
Mirëpo, duke qenë se e vërteta (realiteti) është absolute dhe e pakufizuar, ai nuk e pranon një kufizim të tillë. Absoluti nuk mund të reduktohet në një kategori ose cilësor të vetëm.
Ibn Arabi e përkufizon zemrën (kalb) si një organ perceptimi që ndryshon vazhdimisht, duke u zhvendosur nga një gjendje në tjetrën. Rrënja arabe e fjalës zemër është “قلب” (kalb), që do të thotë “të transformohesh, të ndryshosh”. Për këtë arsye:
-Zemra e percepton të vërtetën në një mënyrë që është e hapur ndaj gjendjeve dhe formave të ndryshme.
-Merr drejtpërdrejt manifestimet e pafundme të së vërtetës dhe i kupton ato pa kufizim.
-Nuk vendos kufij si mendja, përkundrazi, ka një strukturë konjitive që ndryshon vazhdimisht.
Për shembull, ndërsa mendja thotë “kjo gjë është e zezë”, zemra mund të pranojë gjendjet e saj të ndryshme duke thënë “kjo gjë mund të jetë edhe e zezë edhe me ngjyra të tjera”.
Kjo bën një ndryshim në nivelin ontologjik dhe epistemologjik:
-Ontologjikisht: Sufiu beson se ekzistenca është në një gjendje të vazhdueshme krijimi (“Çdo moment Ai është në një vepër të re” – Rahman 55:29). Kur hapni zemrën tuaj ndaj këtij ndryshimi të vazhdueshëm, do të keni një realizim të ri të ekzistencës çdo moment.
-Epistemologjikisht: Zemra i qaset njohurive gjithnjë në ndryshim të së vërtetës. Prandaj, sufiu është në një njohuri të re në çdo moment, sepse ai vëzhgon një shfaqje të ndryshme të Allahut në çdo moment.
Ibn Arabi thotë se këtu ka një konflikt midis mendjes dhe zemrës:
Nëse njeriu nuk i vëzhgon me zemër manifestimet e përjetshme dhe gjithnjë në ndryshim të së vërtetës, domethënë nëse përpiqet ta kuptojë atë vetëm me mendje, rrezikon të mohojë të vërtetën. Sepse mendja punon me konstante të pandryshueshme dhe nuk mund të kuptojë ndryshueshmërinë e pafundme. Zemra është mjeti më i përshtatshëm për të perceptuar të vërtetën, pasi ndryshon me ndryshimet e manifestimeve.
Në këtë konstatim, Ibn Arabi thekson se e vërteta nuk mund të kuptohet plotësisht nga arsyeja, sepse arsyeja është kufizuese. Meqenëse realiteti është i pafund dhe i ndryshueshëm, vetëm zemra që është e hapur ndaj ndryshimeve të vazhdueshme mund ta kuptojë atë. Kur sufiu e pastron zemrën e tij dhe e bën atë të hapur ndaj këtyre manifestimeve hyjnore vazhdimisht në ndryshim, ai është në një gjendje të krijimit të ri dhe njohurive të reja në çdo moment. Përndryshe, ndërsa përpiqet të kuptojë pafundësinë e së vërtetës, mendja arrin deri në atë pikë sa ta mohojë atë. Kjo lidhet drejtpërdrejt me kuptimin e Ibn Arabiut për “unitetin e ekzistencës/vahdet-i vuxhud”, sepse, sipas tij, ekzistenca është një tërësi dhe manifestohet në manifestime të ndryshme në çdo moment. Mënyra për të kuptuar këto manifestime është përmes perceptimit të zemrës që heq kufijtë.
Si përfundim mund të thuehtse arroganca është ndjenja e tepruar e superioritetit, e cila na pengon të shohim të metat tona dhe të pranojmë këshillat. Është një pengesë e madhe në rrugën e zhvillimit personal dhe shpirtëror. Arroganca është e kundërta e përulësisë dhe na largon nga të tjerët dhe nga e vërteta.
Vetëmohimi është ilaçi i arrogancës. Nuk është mohim i vetvetes, por heqje dorë nga egoizmi, dëshirat e tepërta dhe varësia nga gjërat materiale. Është spastrimi i zemrës nga gjërat që na pengojnë të rritemi. Vetëmohimi na çliron nga prangat e egos dhe na bën më të dhembshur. Është një mjet për të luftuar arrogancën, duke e zëvendësuar ndjenjën e superioritetit me përulësinë.
Reflektimi (Murakabe)është proces i thellë i vetë-vëzhgimit dhe meditimit. Është të ndalosh, të mendosh për veprimet, fjalët dhe motivet. Reflektimi na ndihmon të kuptojmë veten më mirë, të mësojmë nga gabimet dhe të rritemi. Është një mjet i rëndësishëm për vetëmohimin, pasi na lejon të shohim qartë dëshirat tona të tepërta dhe t’i kontrollojmë ato.
Qëndrueshmëria në të mirën do të thotë të jesh i palëkundur në rrugën e drejtë, pavarësisht sfidave. Është të vazhdosh të bësh mirë, të jesh i drejtë dhe i sinqertë, edhe kur është e vështirë. Qëndrueshmëria është rezultat i vetëmohimit dhe reflektimit. Kur kemi spastruar zemrën nga dëshirat e tepërta dhe kemi kuptuar veten më mirë, atëherë jemi më të aftë të qëndrojmë të fortë në rrugën e drejtë.
Dominimi i zemrës mbi mendjen nuk do të thotë të injorosh mendjen, por të lejosh zemrën, si qendër të intuicionit, dashurisë dhe dijes shpirtërore, të udhëheqë mendjen. Është të dëgjosh ndjenjat dhe vlerat e thella dhe të veprosh në përputhje me to. Ky dominim arrihet përmes vetëmohimit, reflektimit dhe qëndrueshmërisë. Kur zemra është e pastër dhe e mbushur me dritë, ajo mund të udhëheqë mendjen në rrugën e drejtë. Është e kundërta e arrogancës, e cila e bën mendjen të ndihet superiore dhe të shkëputur nga zemra.
Në esencë, këto koncepte janë të ndërlidhura. Vetëmohimi dhe reflektimi janë mjetet që na ndihmojnë të luftojmë arrogancën dhe të arrijmë qëndrueshmërinë në të mirën. Kjo na lejon të zhvillojmë një zemër të pastër dhe të ndjeshme, e cila mund të udhëheqë mendjen tonë drejt qëllimeve më të larta.
