Evliya Çelebi, udhëtari i njohur osmanli përshkruan në veprën e tij ‘Sejahatname’ udhëtimin e vitit 1662 në Shqipërinë Veriore dhe Malin e Zi. Ja disa pjesë nga kjo udhëtim:
TIRANA
Kaluam me shumë mundimepërmes luginave të maleve të Korabit dhe pas 9 orësh mbërritëm në qytetin e Tiranës. Tiranë është një qytet i vendosur në një fushë të gjerë. Në qytet ka shumë xhami, hanë, hamame, pazare, vreshta dhe kopshte. Çatitë e të gjitha ndërtesave publike janë të mbuluara plotësisht me pllaka qeramike dhe ndërtimet janë të mrekullueshme.
Nga këtu kaluam lumin Mati mbi kalë dhe vazhduam perëndim deri në fshatin Omoras, i cili është një fshat i pasur me 300 shtëpi, xhami, han dhe hamam, i rrethuar nga vreshta dhe kopshte.
Pas 9 orësh udhëtimi, arritëm në kalasë e Lezhës.
LEZHA
Kalaja e Lezhës e njohur ndryshe si “Kaleja e Leks” (Lezhë) është një kala që u mor nga Venedikasit pas një beteje të vështirë me osmanët në vitin 1478. Kjo kala ka formë katrore dhe është ndërtuar nga Venedikasit mbi një shpat të malit mbi brigjet e lumit Drin.
Në Lezhë ka xhami, medrese, teqe, shkolla, hane dhe hamame. Ndërtesat janë të mbuluara me pllaka qeramike dhe janë të rrethuar nga vreshta dhe kopshte.
SHKODRA – BUŞATI
Kaluam nga një kalim i madh në qytetin e Shkodrës që na shpie drejt pallatit të Mehmed Pashës. Pas një pushimi dhe një vakti të shijshëm ne shkuam për të vizituar qytetin. Bushati i vendosur në një fushë pjellore përkrah lumit Drin, është një qytet me shumë kopshte i bukur dhe i pasur.
Në qytet ka 800 shtëpi dykatëshe, gjysma prej të cilave kanë çati të mbuluara me pllaka qeramike dhe gjysma me guri. Ka edhe një xhami të madhe, ndërtesa dhe dyqane.
Pas një vizite në qytet u njoftuam se nuk kishim shumë kohë për të kaluar dhe pa humbur kohë u larguam nga Bushati e filluam udhëtimin tonë për në Kotor.
PODGORICA
Pas një udhëtimi të gjatë arritëm në kalatë e Podgoricës, një kala që u ndërtua nga Fatih Sulltan Mehmedi në vitin 1488. Kjo kala është një ndërtim i fortë dhe katror i ndodhur në një vend shkëmbor dhe ka kulla, mure dhe hendek.
Në këtë kala ka një garnizon prej 700 ushtarësh që janë të fortë dhe të gatshëm për luftë. Ushtarët janë të njohur për shkathtësinë e tyre dhe janë të armatosur mirë. Ata luftojnë çdo ditë për të mbrojtur këtë kalë.
BUDVA DHE BARI
Pas kalimit të disa maleve të bukura arritëm në kalatën e Budvës e cila ishte gjithashtu nën sundimin venedikas. Pasi kaluam pa u penguar udhëtimi na çoi në kalanë e Barit, një kala e fortifikuar që ishte ndërtuar nga mbretërit e Puglias dhe që kishte kaluar nën kontrollin osman pas vitit 1478.
ULQINI
Ulqini është një qytet i bukur ku kalaja është ndërtuar nga spanjollët. Pas përmbylljes së luftës ky qytet u kalua në duar e osmanlinjëve. Kjo kala është e fortifikuar dhe ndodhet pranë detit me një pamje të mrekullueshme.
KTHIMI
Nga këtu u kthyem për në Shkodër ku qëndruam një natë dhe pas kësaj shkuam në Bushat për të përfunduar vizitën tonë në Shqipërinë Veriore.
Kjo është një përmbledhje e udhëtimeve të Evlija Çelebiut në Shqipërinë Veriore dhe një pasqyrë historike e vendeve dhe ngjarjeve që ai ka përshkruar.
