Çfarë është trauma? Jemi mësuar nga përditshmëria që ta dëgjojmë shpesh fjalën trauma, dhe atë gjithnjë duke e lidhur me ndonjë ngjarje apo situatë madhore si: luftërat, fatkeqësitë natyrore, aksidentet fatale etj. Megjithatë, është tejet me rëndësi që të dimë saktë se çfarë në të vërtet është trauma, se cilat janë dimensionet e saj.
Si definim, ‘trauma është përgjigja emocionale e qëndrueshme që shpesh rezulton nga të jetuarit përmes një ngjarjeje shqetësuese. Përjetimi i një ngjarjeje traumatike mund të dëmtojë ndjenjën e sigurisë së një personi, ndjenjën e vetvetes dhe aftësinë për të rregulluar emocionet dhe për të lundruar në marrëdhënie.
Trauma është një përgjigje emocionale ndaj një ngjarjeje të tmerrshme si një aksident, përdhunim ose fatkeqësi natyrore. Menjëherë pas ngjarjes janë tipike tronditja dhe mohimi. Reagimet më afatgjata përfshijnë emocione të
paparashikueshme, fleshbacks, marrëdhënie të tensionuara dhe madje edhe simptoma fizike si dhimbje koke ose vjellje.’ (APA)
Traumat shpesh dine të shfaqen me pasoja të dhimbshme të cilat e pengojnë funksionimin e individit në jetën e tij të përditshme. Pasojat e traumës kryesisht mund të rezultojnë si: makthe në gjumë, flashbacks apo kujtime të rikthyera, mendime ndërhyrëse negative, përgjigje befasuese, turp toksik dhe urrejtje për veten, sulme paniku, mbingarkesa emocionale, dhimbje kronike, kokë dhimbje, çrregullime në të ushqyerit, abuzim me substanca narkotike dhe alkool, sjellje vetshkatërruese, kujtime të dobëta, hipervigjilencë, disocim apo shkëputje, depression, nervozizëm, humbje e interesimit, mpirje, insomnia apo probleme me gjumin, rënie e përqendrimit, humbje shprese etj.
Ekzistojnë tre lloje kryesore të traumave: akute, kronike dhe komplekse. Trauma akute rezulton nga një incident i vetëm. Trauma kronike përsëritet dhe zgjatet si psh: dhuna në familje ose abuzimi. Trauma komplekse është ekspozimi ndaj ngjarjeve të ndryshme dhe të shumta traumatike, shpesh të një natyre invazive, ndërpersonale.
Tipet e traumave
Kur flasim për traumat, zakonisht mund të hasim disa tipe traumash si: Ngacmimi (abuzimi fizik, seksual)
Dhuna në komunitet (diskriminimi, paragjykimet)
Trauma komplekse (ngjarjet dhe përvojat traumatike)
Fatkeqësitë (luftëra, aksidente dhe fatkeqësi natyrore)
Trauma në fëmijërinë e hershme ( neglizhenca emocionale, prindërim toksik, abuzime të tjera)
Dhuna nga partneri intim (presion, abuzim fizik, psikik, emocional) Trauma mjekësore (sëmundje, intervenime kirurgjike..)
Abuzim fizik (përqeshje mbi baza fizike, shtyrje, rrahje, abuzim seksual)
Reagimet në trauma:
Profesionistet e shëndetit mendor kryesisht njohin katër lloje të përgjigjeve apo reagimeve ndaj traumës:
Fight – Luftim apo perleshje.
Flight – Fluturim apo ikje/shmangie. Freez – Ngrirje.
Fawn – Nënshtrim (kollaps).
Reagimi ‘Fight’
Përgjigja e luftës është mënyra e trupit tuaj për të përballuar çdo kërcënim të perceptuar në mënyrë agresive. Personat të cilët përgjigjen në këtë mënyrë kryesisht rezultojnë të jenë:
vetë-ruajtës, kanë shpërthime zemërimi, kërkesa për përsosmëri nga të tjerët, mënyra poshtëruese në të folurit me të tjerët, kontrolli i të tjerëve, ndjenja e të drejtës, prirje narcisiste, ngacmim-bullizim etj..
Reagimi ‘Flight’
Fluturimi do të thotë që trupi juaj ju nxit të ikni apo të shmangeni nga rreziku. Personat të cilët përgjigjen në këtë mënyrë kanë tendenca të jenë:
Me prirje obsesivo-kompulsive, ndjenjë ankthi ose paniku, punëtor (workaholic), nuk mund të rrinë ulur, nuk mund të relaksohen, janë të nxituar, perfeksiononte, prirje tejkalimi (mbi-arritje) etj.
Reagimi ‘Freez’
Ngrirja është paaftësia e trupit tuaj për të lëvizur ose për të vepruar kundër një kërcënimi. Personat të cilët reagojnë në këtë mënyrë zakonisht i gjejmë të jenë:
Me ndjesi joreale, mjegullim truri/mendje, të distancuar, vështirësi në marrjen e vendimeve, vështirësi në ndërmarrjen e veprimeve, dëshirë për t’u fshehur nga bota, pasivë total etj.
Reagimi ‘Fawn’
Fawn apo nënshtrim (kollaps) është përgjigja ndaj stresit të trupit tuaj për t’u përpjekur të kënaqni dikë për të shmangur konfliktin. Personat e këtillë zakonisht i gjejmë të jenë:
Që kënaqin njerëzit (people pleaser), humbje të vetvetes, marrëdhënie të ndërvarura, qëndrim në një marrëdhënie të dhunshme, kanë pak ose aspak
kufij personal, lehtësisht të shfrytëzuar nga të tjerët, lajkatojnë të tjerët, nuk mund të ngrisin zërin për vetën e tyre etj.
Traumat e fëmijërisë së hershme
Trauma e hershme e fëmijërisë në përgjithësi i referohet përvojave traumatike që ndodhin tek fëmijët e moshës 0-6 vjeç. Për shkak se reagimet e foshnjave dhe të fëmijëve të vegjël mund të jenë të ndryshme nga ato të fëmijëve më të mëdhenj dhe për shkak se ata mund të mos jenë në gjendje të verbalizojnë reagimet e tyre ndaj ngjarjeve kërcënuese ose të rrezikshme, shumë njerëz supozojnë se mosha e re i mbron fëmijët nga ndikimi i përvojave traumatike. Një numër në rritje i kërkimeve ka vërtetuar se fëmijët e vegjël mund të preken nga ngjarje që kërcënojnë sigurinë e tyre ose sigurinë e prindërve/kujdestarëve të tyre dhe simptomat e tyre janë dokumentuar mirë. Këto trauma mund të jenë rezultat i dhunës së qëllimshme – si abuzimi fizik ose seksual i fëmijëve, dhuna në familje – ose rezultat i fatkeqësive natyrore, aksidenteve ose luftës. Fëmijët e vegjël gjithashtu mund të përjetojnë stres traumatik si përgjigje ndaj procedurave të dhimbshme mjekësore ose humbjes së papritur të prindit/kujdestarit.
Përvojat e pafavorshme të fëmijërisë mbulojnë një gamë të gjerë situatash të vështira që fëmijët ose përballen drejtpërdrejt ose i dëshmojnë gjatë rritjes, përpara se të kenë zhvilluar aftësi efektive përballuese. Përvojat e pafavorshme të fëmijërisë mund të prishin rrjedhën normale të zhvillimit dhe dëmtimi emocional mund të zgjasë gjatë deri në moshën madhore. Humbja e një prindi; neglizhencë; abuzimi emocional, fizik ose seksual dhe divorci janë ndër llojet më të zakonshme të përvojave të pafavorshme të fëmijërisë.
Neglizhenca emocionale
Neglizhimi emocional ose refuzimi. Neglizhenca emocionale mund të përkufizohet si një model marrëdhëniesh në të cilën nevojat e një individi shpërfillen vazhdimisht, injorohen, zhvlerësohen ose nuk vlerësohen nga një tjetër person i rëndësishëm.
Neglizhenca emocionale është një traumë komplekse që mund të rezultojë në çrregullim kompleks të stresit post-traumatik (C-PTSD). Të gjithë kanë dëgjuar për PTSD, por C-PTSD është i ndryshëm. Kompleksi-PTSD, i njohur gjithashtu si trauma relacionale ose trauma e fëmijërisë, është më shumë se një ngjarje e vetme. Është një seri ngjarjesh ose një ngjarje e zgjatur e përjetësuar nga një kujdestar ose dikush tjetër në jetën e fëmijës, i cili supozohet t’i mbrojë ata, dhe jo t’i lëndojë.
Karakteristikat e C-PTSD përfshijnë:
Shfaqja në jetën e hershme (gjatë periudhës së foshnjërisë, mungesa e kontaktit fizik dhe emocional, mungesa komunikimit dhe përmbushjes së nevojave të foshnjës)
-Shkaktuar nga një prind ose kujdestar (kur prindërit janë të ftohtë emocionalisht, të distancuar, me mimika të vrenjtura që nuk buzëqeshin, që nuk bashkëveprojnë)
-Vazhdon me vite
-Fëmija është i vetëm në traumë
-Fëmija vazhdon të ketë kontakte me autorin abuzues
-Humbja e besimit të fëmijës
Kur prindërimi bëhët toksik dhe traumatik nga prindër të traumatizuar
Prindërit toksikë krijojnë një mjedis negativ dhe toksik në shtëpi. Ata përdorin frikën, fajin dhe poshtërimin si mjete për të marrë atë që duan dhe për të siguruar pajtueshmërinë nga fëmijët e tyre. Ata janë shpesh neglizhues, emocionalisht të padisponueshëm dhe abuzues në disa raste. Ata vendosin nevojat e tyre para nevojave të fëmijëve të tyre. Ata janë të përqendruar te vetja, nuk mendojnë për nevojat apo ndjenjat e fëmijës, janë shpërthyes emocionalë, reagojnë, ose krijojnë drama, flasin shumë, kërkojnë kontroll dhe dominim, janë te ashpër dhe kritikues, u mungojnë kufijtë me veten dhe me të tjerët.
Përvoja të zakonshme të neglizhencës emocionale
Nëse ju kanë mësuar se ndjenjat janë të këqija, atëherë e dini se është një mënyrë vërtet e vështirë për të jetuar. Ne kemi ndjenja gjatë gjithë ditës. Ndjenjat vijnë dhe shkojnë. Ato nuk kanë pse të jenë të mira apo të këqija, janë thjesht ndjenja. Disa ndjenja janë më të forta se të tjerat, por të gjitha nënkuptojnë diçka.
Është e rëndësishme të kuptoni se çfarë po ju thonë ndjenjat tuaja. Nëse ndiheni të shqetësuar, ndoshta nuk ndiheni të sigurt. Nëse ndiheni të vetmuar, ndoshta keni nevojë të takoni më shumë njerëz. Nëse ndiheni të zemëruar, ndoshta dikush ka kaluar një kufi dhe ju duhet t’i tregoni atij apo asaj. Nëse ndiheni të mbingarkuar, ndoshta keni rënë dakord të bëni diçka që nuk është e duhura për ju.
Të jesh në gjendje të kuptosh se çfarë ndjen dhe çfarë të bën të ndihesh në këtë mënyrë është çelësi për një vete më të mirë.. Kur ju mësuan të shkëputeni nga ndjenjat tuaja, ju mësuan të shkëputeni nga vetja juaj. Kjo nuk është kurrë një
gjë e mirë. Ju gjithmonë dëshironi të dëgjoni sinjalet që ju dërgon mendja dhe trupi juaj. Të qenit i përshtatur me atë që mendoni dhe ndjeni është ajo që ju bën të jeni ai që jeni. Të jesh i neglizhuar emocionalisht nënkupton se je i lënduar, por kjo nuk do të thotë se duhet të kalosh pjesën tjetër të jetës duke u lënduar dhe duke u ndjerë i shkëputur nga vetja. Ju mund të lidheni përsëri me veten dhe të lidheni edhe me të tjerët, sigurisht, edhe duke mos e nënvlerësuar ndihmën profesionale nga profesionistët e shëndetit mendor si: psikiatri, psikologu klinik dhe psikoterapisti.
